Истражување, рангирање и анализа
ТРАНСПАРЕНТНОСТ, ОТЧЕТНОСТ И ИНТЕГРИТЕТ НА ИНСТИТУЦИИТЕ ВО ЈАВНИТЕ НАБАВКИ
Оваа публикација е изработена со финансиска поддршка од Европската Унија. Содржината на оваа публикација е единствена одговорност на Центарот за граѓански комуникации и на ниту еден начин не може да се смета дека ги одразува гледиштата на Европската Унија.
РЕЗИМЕ
РАНГИРАЊЕ НА ИНСТИТУЦИИТЕ И ДЕТАЛНИ РЕЗУЛТАТИ
Во зависност од остварените резултати, односно од процентуалната исполнетост на критериумите за споменатите принципи, институциите можат да бидат рангирани во пет групи, и тоа ’оскудно‘ (0 – 20 %), ’минимално‘ (20 – 40 %), ’ограничено‘ (40 – 60 %), ’солидно‘ (60 – 80 %) и ’високо‘ (80 – 100 %) ниво на транспарентност, отчетност и интегритет во сите фази од циклусот на јавните набавки, односно од утврдувањето на потребите за набавките, преку планирањето и спроведувањето на тендерите, сѐ до реализацијата на договорите.
Ниту една институција не е рангирана во најдоброто, ’високо‘ ниво на транспарентност, отчетност и интегритет во јавните набавки, ниту, пак, во најслабото, ’оскудно‘ ниво.
Сите анализирани институции се наоѓаат во трите средни нивоа на рангирање, односно ’минимално‘, ’ограничено‘ и ’солидно‘. Најмногу институции се рангирани во ’ограниченото‘ ниво, со исполнување на критериумите меѓу 40 % и 60 %.
Имајќи предвид дека станува збор за рангирање врз основа на 31 критериум утврдени од обврските кои произлегуваат од Законот за јавните набавки, од обврските кои произлегуваат од Акцискиот план на Отвореното владино партнерство 2016 – 2018 година и од обврските кои ги наметнува добрата практика, произлегува дека институциите не вложуваат доволно напори за да гарантираат ефикасно, наменско и рационално трошење на јавните пари.
Во однос на просечното ниво на исполнување на критериумите за транспарентност, отчетност и интегритет во јавните набавки, може да се рече дека во 2018 година има мало подобрување во однос на претходната 2017 година. Просечното исполнување за 2018 година изнесува 55,2 %, додека за 2017 тоа изнесуваше 53,6 %, а за 2016 година 51,7 %.
Најслабо рангирано годинава е Министерството за здравство, кое единствено се наоѓа во нивото на исполнување на критериумите под 40 %. Министерството за образование и наука, кое лани беше во „црвената“ зона, годинава за влакно се најде во средната група, со исполнување на 40,3 % од критериумите.
Наспроти тоа, најдобро рангирано е Министерството за економија, единствено со преку седумдесетпроцентно исполнување на критериумите. Веднаш по него е Министерството за одбрана, со 69,4 % исполнетост на критериумите.
Вредноста на вкупните набавки на сите институции вклучени во истражувањето во текот на 2018 година изнесува 124,5 милиони евра, што е дури 16 % од вкупната вредност на јавните набавки во земјата. Анализираните 21 институција во 2018 година склучиле 1671 договор за јавна набавка.
Вредноста на тендерите на овие институции во 2018 година пораснала во однос на претходната година за 73 %, односно од 72 милиони евра на 124,5 милиони. Сепак, и оваа порасната вредност на тендерите во 2018 година е далеку од рекордните 170 милиони евра во 2016 година.
Најголема вредност на јавните набавки во 2018 година, вредност од 39 милиони евра, има најслабо рангираната институција – Министерството за здравство, чии набавки се дури една третина од набавките на сите други институции заедно. Ова министерство има склучено договори за јавни набавки колку 17 други институции од анализираните заедно.
Од друга страна, дури 9 институции имаат удел од помалку од 1 % во вкупните набавки на опфатените институции. Најмал удел меѓу нив, од само 0,007 %, имаат Секретаријатот за законодавство и Министерството за локална самоуправа, и двете институции поединечно со склучени договори само за околу 8000 евра годишно.
Ако во 2016 година дури 75 % од парите во јавните набавки на Владата и Собранието се трошеа од институции со минимално ниво на транспарентност, отчетност и интегритет, во 2018 година тој удел изнесува 31 %.
Седумте најдобро рангирани институции, со процентуална исполнетост меѓу 62 – 74 %, всушност трошат најмал дел од парите за јавни набавки, односно 13 % од вкупните средства што ги потрошиле опфатените институции.
Спротивно на ова, институцијата со најниска процентуална исполнетост троши дури 32 % од вкупните средства на сите опфатени институции, односно 39 милиони евра.
Сите останати 13 институции, рангирани во средината, со процентуална исполнетост на критериумите од 40 % до 60 %, заедно трошат 55 % од парите на сите опфатени институции заедно, односно 69 милиони евра.
ДЕТАЛНИ РЕЗУЛТАТИ ОД ИСТРАЖУВАЊЕТО
Објавувањето на годишните планови за јавни набавки на веб-страниците на институциите дури годинава почна да зема замав, иако е нешто што во другите земји веќе одамна е одомаќинета практика. Планот е еден од документите што министерствата, а од неодамна и другите владини институции, имаат обврска од Владата задолжително да ги објавуваат на своите веб-страници, а ваква обврска и за нив и за сите други институции произлегуваше и од Националниот акциски план за Отвореното владино партнерство 2016 – 2018.
Така, годинава, дури 86 % од институциите опфатени во истражувањето го објавиле својот годишен план за јавни набавки, додека преостанатите 14 % сè уште не го објавуваат планот.
Како и да е, со објавувањето на плановите за јавни набавки има сосема спротивна ситуација во однос на состојбата пред две години, кога 86 % од институциите не ги објавувале своите планови.
За разлика од плановите за јавни набавки, има само мало подобрување во објавувањето на веб-страниците на институциите на другите документи и информации поврзани со тендерите: огласите за тендерите, известувањата за склучените договори, текстовите на договорите и нивните анекси и известувањата за реализираните договори. За нивно објавување постоеше директна обврска во Националниот акциски план на Отвореното владино партнерство 2016 – 2018 година, документ усвоен од Владата на РСМ. Не помогна многу ни Владиното задолжение од јули годинава за задолжително објавување на овие документи на веб-страниците на сите органи на државната управа, вклучувајќи ги овде и министерствата и секретаријатите, што беше препорака до Владата дадена во претходниот ваков извештај за транспарентност, отчетност и интегритет во јавните набавки, издаден во 2018 година.
Само помалку од половина од опфатените институции ги објавуваат огласите, две ги објавуваат известувањата за склучените договори, шест ги објавуваат договорите и нивните анекси, а ниту една не објавува известување за реализација на договорите за јавни набавки.
Ова се смета за многу лоша практика, имајќи предвид дека врз основа на Националниот акциски план на Отвореното владино партнерство, Бирото за јавни набавки овозможи лесно објавување на овие документи на веб-страниците на институциите со директни линкови до еднаш веќе објавените документи на Електронскиот систем за јавни набавки.
Број на институции кои ги објавуваат следниве информации на своите веб-страници
Документ |
2018 |
2017 |
2016 |
Огласи за набавките |
10 |
2 |
3 |
Известувања за склучените договори |
2 |
2 |
1 |
Договори за јавни набавки и нивните анекси |
6 |
2 |
0 |
Известување за реализиран договор на ЕСЈН |
0 |
0 |
0 |
Се смета дека токму со објавување на овие информации и документи на своите веб-страници, институциите ќе ја покажат својата вистинска транспарентност, бидејќи обврската за објавување на овие информации на ЕСЈН е неопходна заради спроведување на тендерите, а не за информирање на пошироката јавност и другите заинтересирани страни, покрај учесниците на тендерите. Таквото информирање се случува преку веб-страниците на секоја институција како место каде што секој заинтересиран прво се упатува за да добие информација.
Реализацијата на плановите за јавни набавки и натаму е една од главните слабости во спроведувањето на набавките. Проблемот е уште поизразен ако се знае дека и олку ниската реализација е на веќе изменетите и дополнетите планови во текот на годината, а не на оние првично изработени во почетокот на годината. Секоја институција може планот, првобитно изработен во јануари, неограничено да го менува и да го дополнува во текот на целата година врз основа на своите изменети потреби и настанати околности. Оттука, се смета дека треба да се настојува барем тие – изменети и дополнети планови – да се реализираат во што е можно повисок процент. Со тоа ќе се зголеми и сигурноста и предвидливоста на планирањето кај фирмите, а и граѓаните ќе имаат поточен увид во начинот на којшто се планира да се трошат нивните пари.
Кога станува збор за менувањата на плановите за јавни набавки што секоја институција може да ги прави без ограничувања, просечниот процент на изменети набавки изнесува 26 %, додека поединечните измени се движат од 0 % до фантастични 95 % кај Генералниот секретаријат на Владата.
Иако 68 % се значаен удел на тендери со подолги рокови за поднесување понуда од законски минималните, сепак тоа е мало вложување во однос на претходната година, кога овој процент изнесуваше 70 %, но значително подобро од 2016 година, кога изнесуваше 54 %.
Имено, кај барањата за прибирање понуди, често, законски минималните рокови од 5 и 10 дена се сметаат за недоволни за понудувачите да можат да ги обезбедат потребните документи и да подготват поквалитетни понуди. Ова особено поради тоа што овие минимални рокови се календарски, односно во нив спаѓаат и деновите за викенд и неработните денови за празник. Оттука, се смета за добра практика кога договорните органи определуваат подолги рокови за доставување понуди, што исто така е и показател за искрената намера на договорниот орган да добие што е можно повеќе и поквалитетни понуди.
Поединечно, процентите на тендери со подолги рокови се движат од 33 %, кај новоформираното Министерство за политички систем и односи меѓу заедниците, до 89 %, кај Министерството за одбрана.
Иако просечниот број понуди по тендер што се добиени на сите тендери во земјава порасна од 3,33 во 2017 на 3,41 во 2018 година, кај анализираните институции нема подобрување на овој, еден од клучните индикатори, во овие две години. Како и во 2017, така и во 2018 година, просечниот број понуди по тендер на опфатените институции изнесува 3,1.
Притоа, поединечните вредности се движат од просечни 6,63 понуди што ги добивало Министерството за труд и социјална политика, до 1,25 понуди по тендер, што просечно ги добивал Секретаријатот за законодавство. Само четири институции имале просечен број понуди по тендер повисок од националниот просек, додека останатите 17 имале потпросечна конкуренција на тендерите.
Ниската конкуренција на тендерите е еден од најголемите проблеми во македонскиот систем на јавни набавки. По долги години, за првпат во 2017 година просечниот број понуди по тендери ја премина границата од 3, што се смета за барем минимум конкуренција. Ниската конкуренција е резултат на многу меѓусебно преплетени проблеми и институциите треба да вложат сериозни напори и начелно, и во вид на конкретни мерки во унапредување на спроведувањето на јавните набавки за да го зголемат бројот на понуди што ги добиваат на тендерите. Тоа што нивниот просек остана едвај над 3 и што е ова под републичкиот просек зборува дека барем во 2018 година не вложиле вакви напори. Зголемувањето на конкуренцијата зборува за зголемена доверба на фирмите во институциите и во пазарот на јавни набавки, го подобрува квалитетот на набавените производи, услуги и работи, и во крајна линија, значи рационално трошење на јавните пари.
Високиот удел на јавните набавки на коишто имало само по една понуда продолжува од година во година со несмалено темпо. Во 2016 година овој процент изнесуваше 27 %, во 2017 беше 33 %, додека во анализираната 2018 година изнесува 34 %.
Поединечните вредности на анализираните институции се движат од 11 % до 75 %.
Проблемот со добивање само една понуда е поради тоа што во овој случај не се одржува електронската аукција за намалување на првобитно понудените цени. Имајќи предвид дека фирмите првично доставуваат повисоки цени во очекување на аукцијата и намалувањето на цените, во ситуација кога има еден понудувач, тие повисоки цени најчесто остануваат и како крајни.
Во овој параметар, како репер за концентрација на еден понудувач е земена одредбата од Законот за заштита на конкуренцијата, каде што како концентрација се смета пазарен удел на еден од учесниците повисок од 40 %.
За разлика од лани, кога само кај две институции една поединечна фирма имала договор за јавна набавка поголем од прагот од 40 %, во 2018 година ова било случај кај дури пет институции, со тоа што кај една, Министерството за животна средина и просторно планирање, станува збор за поединечна концентрација на една фирма од 71 %.
Станува збор за тендерски документации во кои се поставени високи критериуми за утврдување на економската и финансиската состојба, како и на техничката или професионалната способност на понудувачите.
Кај институциите со помал број на набавки се анализираа сите тендерски документации, додека кај оние со повеќе тендери, предмет на анализа беа тендерските документации од десетте најголеми набавки.
Тендерски документации со ограничувачки елементи има особено кај Министерството за транспорт и врски, кај Службата за општи и заеднички работи на Владата и кај Собранието на РСМ.
Процентот на целосно или делумно поништени тендери кај анализираните институции изнесува 30,3 %, што е повеќе од националниот просек од 27,2 %. Двата проценти се повисоки од претходната година, кога поништувањата кај анализираните институции изнесуваа 25 %, додека националниот просек беше 24 %.
За потребите на оваа анализа земени се предвид вкупните поништувања, односно и целосните и делумните, со оглед на фактот дека поништувањето и само на еден дел од набавката наметнува потреба од спроведување целосно нова постапка за набавка на поништениот дел. 38 % од институциите имаат повисок процент на поништени постапки од националниот просек.
Она што исто така загрижува е што дури 29 % од поништените тендери се поради тоа што институциите оцениле дека ниту една од пристигнатите понуди не е прифатлива, што се смета за една од најсубјективните причини за поништување на тендерите. Националниот просек за овој параметар е 18 %.
Претходната година, националниот просек за овој параметар изнесуваше 14 %, а просекот на анализираните институции беше 19 %, што значи влошувањето во 2018 година е значително.
Просечниот удел на бројот на договори склучени со постапката со преговарање без објавување оглас во вкупниот број договори изнесува 5,6 %, што е неколкукратно повисок од националниот просек, којшто изнесува 2 %. Претходната година уделот на овие договори бил 6,5%.
И вредносно состојбата е малку подобра, односно просечниот удел на вредноста на овие тендери во вкупната вредност на тендерите кај анализираните институции изнесува 6,7 %, додека националниот просек е 4,4 %. Претходно, уделот на вредноста изнесуваше 7,2 %, а националниот просек е 4,7 %.
Лани само 24 %, сега дури 62 % од анализираните институции имаат склучено анекс-договори, кои исто така се склучуваат со примена на постапката со преговарање без претходно објавување оглас за набавка на непредвидени работи, дополнителни работи и при вишоци и кусоци.
Уделот на бројот на анекс-договорите во вкупниот број договори кај анализираните институции изнесува 5,6 %, додека националниот просек е 0,3 %. Лани, уделот на анализираните институции изнесувал 0,9 %.
Иста е ситуацијата и кај вредноста на анекс-договорите во однос на вкупната вредност на тендерите на анализираните институции. Вредносниот удел на анекс-договорите изнесува 6,7 %, додека националниот просек е 1,1 %, а ланскиот удел изнесувал само 1,1 %.
Жалби за спроведените постапки за јавни набавки добиле 71 % од анализираните институции. Уделот на жалби во вкупните огласи изнесува 5,7 % што е значително повисоко од националниот просек на доставени жалби од сите огласи, којшто изнесува 3,3 %.
Интересно е што Државната комисија за жалби по јавни набавки уважила само 40 % од поднесените жалби (националниот просек изнесува 42 %), што е помал процент на уважени жалби од 2017 година, кога Комисијата уважила 58 % од жалбите.
Повеќе од половина од институциите одговорија на барањето за слободен пристап по истекот на максималниот законски рок од 30 дена, прекршувајќи го на тој начин Законот за слободен пристап до информациите од јавен карактер.
Просечниот број денови за коишто институциите одговорија на бараните информации од јавен карактер изнесува 42. И годинава, како и лани, истата институција одговори најбрзо – Секретаријатот за законодавство – за пет дена (лани за седум).
Најдоцна одговори Министерството за здравство, за 102 дена.
Имајќи предвид дека, поради непотполнетост, не функционира Комисијата за заштита на правото на слободен пристап до информации од јавен карактер и, оттука, без ефект остануваа и доставените жалби поради недобивање одговор од институциите, до три институции беа испратени ургенции за одговор на барањата.
Само една од анализираните институции има методологија врз чија основа се пресметува проценетата вредност на набавките. Проценетата вредност има големо влијание врз исходот на набавката, и оттука е важно таа да е правилно пресметана земајќи ги предвид и состојбата и движењата на пазарот.
Две третини од институциите одговориле дека ја следат реализацијата на годишните планови за јавни набавки, а дури три четвртини дека ја следат реализацијата на договорите за јавни набавки, но само неколку ги доставија и интерните документи врз чија основа го прават тоа. Во барањата за пристап беше побарано, ако ги следат реализацијата на планот и на договорите, да ги достават и методологиите, правилниците или кој било документ во таа смисла. Најголем дел од институциите не ги доставија ваквите документи. Некои во одговорот велат дека документот е во прилог, а не е, други го игнорираат тој дел од прашањето, а имаше и случај во кој институцијата, одбивајќи да ги достави документите, одговори дека процедурата е интелектуална сопственост на министерството и таа е за интерна употреба!
Само половина институции во 2018 година изработувале образложение за потребата од набавката, кое е многу важно за намалување на злоупотребите во оваа прва фаза од циклусот на јавни набавки, односно за спречување набавка на непотребни производи, услуги и работи. Сега, со новиот Закон за јавните набавки, изработката на ова образложение стана задолжителна.
ПРИЛОГ: ПАРАМЕТРИ ЗА ИСТРАЖУВАЊЕ, ОЦЕНКА И РАНГИРАЊЕ НА ИНСТИТУЦИИТЕ
1. Дали во институцијата има определено лице или организациски облик во чии рамки се вршат работите од областа на јавните набавки? (Да/Не)
2. Дали лицето за јавни набавки или коешто ги врши јавните набавки има соодветна потврда за положен испит за лице за јавни набавки? (Да/Не)
3. Дали членовите на Комисијата за јавни набавки се менуваат за секоја набавка или се истите за сите набавки? (Да, се менуваат/Не, исти се)
4. Дали за секоја набавка се изработува образложение на потребата од спроведување на набавката? (Да/Не)
5. Дали има методологија/упатство и сл. документ врз основа на којшто се пресметува проценетата вредност на набавките? (Да/Не)
6. Дали институцијата ги објавува на својата веб-страница годишниот план за јавни набавки и неговите измени и дополнувања? (Да, двете/Делумно, едното/Не)
7. Процент на реализација на планот за јавни набавки (% на спроведени од планирани; Висок – над 90 %/Делумен – 70 – 90 %/Низок – до 70 %)
8. Удел на набавки кои биле менувани со измените и дополнувањата на плановите (% на менувани набавки од планирани; Висок – над 30 %/Делумен – 10 – 30 %/Низок – до 10%)
9. Дали во институцијата е воспоставен систем за следење на реализација на планот (и каков е тој систем)? (Да/Не)
10. Дали институцијата ги објавува на својата веб-страница огласите за јавни набавки (целосно или како линк до ЕСЈН)? (Да/Не)
11. Удел на огласи со разумни рокови (подолги од законски минималните) за барањата за прибирање понуди (Да – над 70 %/Делумно – 50 – 70 %/Не – до 50%)
12. Дали има тендерски документации со дискриминаторски елементи кои можат да ја ограничат конкуренцијата (Да – во повеќе од 30 %/Не – до 30 %)
13. Дали институцијата ги доставила бараните документи како одговор на барањето за слободен пристап до информациите од јавен карактер? (Да, во законски рок/Да, по истекот на рокот или доставена жалба/Не)
14. Дали институцијата одговорила на барањето за слободен пристап до информации од јавен карактер во максималниот законски рок од 30 дена? (Да, во законски рок/Делумно – по истекот на рокот/Не)
15. Просечен број понудувачи на тендерите спроведени од институцијата (во однос на националниот просек; Над просекот/Под просекот)
16. Удел на тендери со една понуда (во однос на просекот на институциите; Под просекот/Над просекот)
17. Најголем удел на еден понудувач во тендерите на институцијата (Под 40 %/Над 40%)
18. Процент на вкупно поништени постапки за јавни набавки (во однос на националниот просек; Под просекот/Над просекот)
19. Удел на поништени постапки поради немање ниту една прифатлива во вкупно поништените постапки на институцијата (во однос на националниот просек; Под просекот/Над просекот)
20. Удел на вредноста на склучените договори преку постапката за преговарање без објавување оглас во однос на вредноста на вкупните договори (во однос на националниот просек; Под просекот/Над просекот)
21. Удел на бројот на склучените договори преку постапката за преговарање без објавување оглас во однос на вкупниот број постапки (во однос на националниот просек; Под просекот/Над просекот)
22. Удел на вредноста на склучените анекс-договори во однос на вкупната вредност на постапките (во однос на националниот просек; Под просекот/Над просекот)
23 Удел на бројот на склучени анекс-договори во вкупниот број на договори (во однос на националниот просек; Под просекот/Над просекот)
24. Удел на договори за кои известувањето за склучување на договорот е објавен во законскиот рок од 30 дена од денот на склучување на договорот (Да – над 80 %/Не – до 80 %)
25. Дали институцијата ја почитува обврската за објавување во законските рокови на евиденција на постапките за прибирање понуди на ЕСЈН (Да – двете во рок/Делумно – едната во рок/Не – двете по истекот на рокот)
26. Дали институцијата објавува на својата веб-страница известување за склучените договори за јавни набавки? (Да/Не)
27. Удел на објавени известувања за реализиран договор на ЕСЈН (Да – над 80 %/Не – до 80 %)
28. Дали институцијата го објавува склучениот договор и евентуалните анекси на својата веб-страница? (Да – двете/Делумно – само едното/Не – ниедно)
29. Дали во институцијата е воспоставен систем за следење на реализацијата на склучените договори за јавни набавки? (Да/Не)
30. Удел на жалби во однос на вкупниот број на огласи (во однос на националниот просек; Под просекот/ Над просекот)
31. Удел на уважени жалби во вкупниот број на жалби (во однос на националниот просек; Под просекот/ Над просекот)
Оваа публикација е изработена со финансиска поддршка од Европската Унија. Содржината на оваа публикација е единствена одговорност на Центарот за граѓански комуникации и на ниту еден начин не може да се смета дека ги одразува гледиштата на Европската Унија.
РЕЗИМЕ
» Просечното ниво на исполнување на критериумите за транспарентност, отчетност и интегритет во целиот циклус на јавните набавки кај министерствата, владините секретаријати и Собранието на РМ е 53,6% (од максимално можни 100%) и во однос на лани (51,7%) има само мало подобрување.
» Најдобро рангирани се оние институции што трошат најмалку пари.
» Ниту една институција нема методологија, упатство или сл. документ врз чија основа се пресметува проценетата вредност на набавките.
» Реализацијата на плановите за јавни набавки е влошена. Просечниот процент на реализација на плановите за 2017 година е 62%, наспроти 65% за претходната година. На ниво на институции, најниската реализација на планот изнесува 21%, а највисоката 87%.
» Само две институции ги објавуваат на своите веб-страници огласите за јавните набавки, известувањата за склучените договори, како и самите договори и нивните анекси, додека ниту една не објавила известување за реализиран договор за јавни набавки.
» Расте бројот на тендери со поразумни рокови за прибирање понуди од законски минималните.
» И годинава, просечниот број понуди кај анализираните институции од 3,09 е понизок од националниот просек (3,33).
» На дури една третина од набавките имало само една понуда.
» Просечниот најголем удел на еден понудувач во вкупните тендери на една институција изнесува 25%, исто како и претходната година. Само кај две институции овој удел е повисок од 40%, што се смета како праг за концентрација.
» Речиси една третина од тендерските документации на анализираните институции содржат дискриминаторски елементи што можат да ја ограничат конкуренцијата.
» Секој четврти тендер на анализираните институции бил поништен, а процентот на целосно или делумно поништени тендери кај одделни институции се движи од 0% до 77%.
» Повеќе од половина од институциите ја користеле постапката со преговарање без објавување оглас. Ваквите договори учествуваат со 7% во вкупната вредност на договорите на институциите.
» Две третини од институциите немаат воспоставено интерен систем за следење на реализацијата на склучените договори за јавни набавки.
» Просечниот удел на доставени жалби од фирмите во вкупниот број огласи на анализираните институции е 4,6%, што е повисоко од националниот просек (3%). Во однос на претходната година (6%), уделот на жалби е намален.
» Две третини од институциите одговориле на барањата за слободен пристап до информациите во максималниот законски рок од 30 дена.
РАНГИРАЊЕ НА ИНСТИТУЦИИТЕ И ДЕТАЛНИ РЕЗУЛТАТИ
Просечното ниво на исполнување на критериумите за транспарентност, отчетност и интегритет во целиот циклус на јавните набавки кај министерствата, владините секретаријати и Собранието на РМ е 53,6% (од максимално можни 100%) и во однос на лани (51,7%) има само мало подобрување.
Во зависност од остварените резултати, односно од процентуалната исполнетост на критериумите за споменатите принципи, институциите можат да бидат рангирани во пет групи, и тоа ’оскудно‘ (0-20%), ’минимално‘ (20-40%), ’ограничено‘ (40-60%), ’солидно‘ (60-80%) и ’високо‘ (80-100%) ниво на транспарентност, отчетност и интегритет во јавните набавки.
Ниту една институција не ги исполни сите или барем доминантен дел од утврдените критериуми за транспарентност, отчетност и интегритет во сите фази од циклусот на јавните набавки, односно од утврдувањето на потребите за набавките, преку планирањето и спроведувањето на тендерите, сѐ до реализацијата на договорите.
Сите анализирани институции се наоѓаат во трите средни нивоа на рангирање. Ниту една институција не е рангирана во најдоброто, ’високо‘ ниво на транспарентност, отчетност и интегритет во јавните набавки, ниту пак во најслабото, ’оскудно‘ ниво. Најмногу институции се рангирани во ’ограниченото‘ ниво, со исполнување на критериумите меѓу 40% и 60%.
Имајќи предвид дека станува збор за рангирање врз основа на 31 критериум утврдени од обврските кои произлегуваат од Законот за јавните набавки, од обврските кои произлегуваат од Акцискиот план на Отвореното владино партнерство 2016-2018 година и од обврските кои ги наметнува добрата практика, произлегува дека институциите во Македонија не вложуваат доволно напори за да гарантираат ефикасно, наменско и рационално трошење на јавните пари .
Процентуална припадност
на институциите во соодветните групи
според
нивото на транспарентност,
отчетност и интегритет во јавните
набавки
Во однос на лани има мало подобрување на состојбата, погледнато преку просечното ниво на исполнување на критериумите за транспарентност, отчетност и интегритет во целиот циклус на јавните набавки. Лани ова ниво изнесуваше 51,7%, додека годинава изнесува 53,6%. За разлика од лани, годинава има помалку институции во минималното ниво, но и во солидното ниво, додека повеќе во средното ниво.
Најслабо рангирани се Министерството за образование и наука и Министерството за внатрешни работи, со исполнување на само 37% од утврдените критериуми, додека најдобро рангирани се Секретаријатот за спроведување на рамковниот договор и Секретаријатот за европски прашања, кои исполнуваат 71% од критериумите.
Ниво на транспарентност,
отчетност и интегритет во јавните
набавки
Само два од 31 критериум се исполнети од сите анализирани институции, односно кај сите јавните набавки се извршуваат преку специјален организациски облик (служба или одделение) и од страна на лица со положен испит за јавни набавки. Од друга страна, само еден критериум не е исполнет од ниту една институција: објавување на известувањата за реализираните договори на ЕСЈН. Кај сите останати 28 критериуми, постои различен степен на исполнетост од страна на вклучените институции.
Вкупниот обем на склучените договори за јавни набавки на анализираните 21 институција во 2017 година изнесува 72 милиони евра, што е 12% од вкупната вредност на јавните набавки во земјава. Овие институции склучиле вкупно 1363 договори за јавни набавки во 2017 година. Во однос на претходната година, вредноста на набавките на анализираните институции е намалена дури за 98 милиони евра, односно од 170 на 72 милиони евра. Намален е и бројот на договори, и тоа за 460, односно од 1823 во 2016 година на 1363 договори во 2017 година.
Најголем обем на набавки во 2017 година има Министерството за образование и наука, чии набавки опфаќаат 20% од сите набавки на рангираните институции. Од друга страна, дури 9 институции имаат удел од помалку од 1% во вкупните набавки на опфатените институции. Најмал удел меѓу нив, од само 0,013%, има Секретаријатот за законодавство, со склучени договори само за 9486 евра.
Најдобро рангирани се оние институции што трошат најмалку пари.
Шесте највисоко рангирани институции, со процентуална исполнетост меѓу 61-71%, всушност трошат најмал дел од парите за јавни набавки, односно 15% од вкупните средства што ги потрошиле опфатените институции. Спротивно на ова, двете институции со најниска процентуална исполнетост, меѓу 31-37%, трошат дури 39% од вкупните средства за јавни набавки. Од нив, најниско рангираната институција – Министерството за образование и наука, има и најголем обем на набавки.
Вредност на јавните
набавки на институциите по групи на
припадност
во одредено ниво на
транспарентност, отчетност и интегритет
Ниту една институција нема методологија, упатство или сл. документ врз чија основа се пресметува проценетата вредност на набавките.
Во пресрет на новото законско решение во кое е предвидено институциите задолжително да изработуваат образложение за потребата од секоја одделна набавка, само во споредба со лани, намален е бројот на институции што сега изработуваат вакво образложение, што се смета за добра практика во јавните набавки.
Вакво образложение изработуваат 52% од анализираните институции, за разлика од минатата година, кога овој процент изнесуваше 57%.
Дали за секоја набавка се изработува образложение на потребата од спроведување на набавката?
И годинава, ниту една институција нема развиено своја методологија, упатство или друг документ за начинот на пресметување на проценетата вредност на набавките. Важноста на проценетата вредност на набавката произлегува оттаму што од нејзиното правилно и прецизно пресметување во голема мера зависи целиот тек на набавката.
Дали има методологија, упатство или сл. документ врз чија основа се пресметува проценетата вредност на набавките?
Иако е задолжително според Националниот акциски план од Отвореното владино партнерство 2016-2018, а ќе биде и законска обврска во новиот Закон за јавните набавки, само 62% од институциите го објавуваат својот годишен план за јавни набавки. Лани овој процент изнесуваше 14%.
Сегашниот закон за јавните набавки не предвидува обврска за институциите да го објавуваат Планот за јавни набавки, којшто се изработува најдоцна до 31 јануари во годината. Сепак, ваква обврска постои во Националниот акциски план за Отвореното владино партнерство 2016-2018, а планот за јавни набавки како документ за задолжително објавување е дел и до Листата на акти и материјали коишто министерствата се обврзани да ги објават на своите веб-страници. Како и да е, споредено со другите земји, објавувањето на плановите за јавни набавки е веќе одамна одомаќинета добра практика.
За разлика од периодот кога постоеше само како обврска предвидена со Отвореното владино партнерство и кога само 14% од институциите го имаа објавено планот, годинава има подобрување во оваа смисла и планот го објавуваат 62% од институциите.
Дали институцијата го објавува на
својата веб-страница годишниот план за
јавни набавки?
Реализацијата на плановите за јавни набавки е влошена. Просечниот процент на реализација на плановите за 2017 година е 62%, наспроти 65% за претходната година. На ниво на институции, најниската реализација на планот изнесува 21%, а највисоката 87%.
Реализацијата на плановите за јавни набавки останува како една од главните слабости во спроведувањето на набавките. Проблемот е уште поизразен ако се знае дека и олку ниската реализација е на веќе изменетите и дополнетите планови во текот на годината, а не на оние првично изработени во почетокот на годината. Секоја институција може планот, првобитно изработен план во јануари, неограничено да го менува и да го дополнува во текот на целата година врз основа на своите изменети потреби и настанати околности. Оттука, се смета дека треба да се настојува барем тие – изменети и дополнети планови – да се реализираат во што е можно повисок процент. Со тоа ќе се зголеми и сигурноста и предвидливоста на планирањето кај фирмите, а и граѓаните ќе имаат поточен увид во начинот на којшто се планира да се трошат нивните пари.
Процент на реализација на планот и
на изменети и дополнети набавки
Само две институции ги објавуваат на своите веб-страници огласите за јавните набавки, известувањата за склучените договори, како и самите договори и нивните анекси, додека ниту една не објавила известување за реализиран договор за јавни набавки.
Продолжува лошата пракса на институциите да не ги почитуваат обврските од Националниот акциски план на Отвореното владино партнерство 2016-2018 година, документ усвоен од Владата на РМ. Како и за плановите за јавните набавки, институциите ги игнорираат и обврските за објавување на своите веб-страници на огласите за тендерите, известувањата за склучените договори, текстовите на договорите и нивните анекси, но и известувањата за реализираните договори.
Се смета дека токму со објавување на овие информации и документи на своите веб-страници, институциите ќе ја покажат својата вистинска транспарентност, бидејќи обврската за објавување на овие информации на ЕСЈН е неопходна заради спроведување на тендерите, а не за информирање на пошироката јавност и другите заинтересирани страни, покрај учесниците на тендерите.
Имено, само 10% од анализираните институции на своите веб-страници ги објавуваат огласите, известувањата за склучените договори, како и договорите и нивните анекси. Ниту една нема објавено известување за реализиран договор, можност предвидена на ЕСЈН.
Број на институции кои ги објавуваат следниве информации
|
Документ/информација што треба да се објави |
2017 |
2016 |
|
Огласи за набавките на своите веб-страници |
2 |
3 |
|
Известувања за склучените договори на своите веб-страници |
2 |
1 |
|
Договори за јавни набавки и нивните анекси |
2 |
0 |
|
Известување за реализиран договор на ЕСЈН |
0 |
0 |
За разлика од плановите за јавни набавки, чиешто објавување стана обврска во т.н. Листа со 21 документ што министерствата мораат да ги објавуваат на своите веб-страници, ниту еден од овие документи не се најде на таа владина листа. Оттука, имајќи ја предвид важноста на овие документи за поголема отчетност пред граѓаните за трошењето на јавните пари, Владата и носителот на документот, МИОА, треба да ја разгледаат можноста да ја прошират листата и со овие и други документи со иста или слична важност.
Расте бројот на тендери со поразумни рокови за прибирање понуди од законски минималните.
Дури во 70% од анализираните набавки институциите определиле подолги рокови од законски минималните за прибирање понуди, за разлика од ланските 54%. Имено, кај барањата за прибирање понуди, често, законски минималните рокови од 5 и 10 дена се сметаат за недоволни за понудувачите да можат да ги обезбедат потребните документи и да подготват поквалитетни понуди. Ова особено поради тоа што овие минимални рокови се календарски, односно во нив спаѓаат и деновите за викенд и неработните денови за празник. Оттука, се смета за добра практика кога договорните органи определуваат подолги рокови за доставување понуди, што исто така е и показател за искрената намера на договорниот орган да добие што е можно повеќе и поквалитетни понуди.
Удел на огласи со разумни рокови (подолги од законски минималните) за барањата за прибирање понуди
И годинава, просечниот број понуди кај анализираните институции од 3,09 е понизок од националниот просек (3,33).
По речиси еднаков број институции имаат просечен број понуди над и под просекот којшто е остварен од сите институции во 2017 година. Под просекот се 11 институции, за разлика од лани, кога под просекот беа 15 институции. Инаку, просечниот број на понудувачи кај одделните институции се движи од 1,5 до 4,5.
Ниската конкуренција на тендерите е еден од најзначајните проблеми во македонскиот систем на јавни набавки, којшто, според анализите на Центарот за граѓански комуникации, е резултат на многу меѓусебно преплетени фактори. Ова е првпат, по неколку години, просечниот број на добиени понуди по тендер да ја премине границата од 3, којашто се смета за барем минимум конкуренција. Сепак, тоа што остварениот просек кај анализираните институции од 3,09 понуди е на самата граница и што има значаен број институции со значајно понизок просек од националниот говори дека треба да се вложат уште многу напори и на институционално ниво, за да се зголеми бројот на заинтересираните фирми за учество на тендерите. Тоа го зголемува квалитетот и во крајна линија, и успешноста на набавките.
Просечен број понуди
На дури една третина од набавките имало само една понуда.
Продолжува проблемот со висок удел на тендери на коишто имало само една понуда. Во 2017 година, просечниот удел на тендери со една понуда е 33%, при што уделот кај одделните институции се движи од 10%, најнискиот, до 73%, највисокиот. Ова, заедно со и онака нискиот број на добиени понуди по тендер, го доведува во прашање обезбедувањето на некои од основните принципи во јавните набавки, како што се конкуренцијата, еднаквиот третман и недискриминацијата на фирмите.
Кај овој показател има влошување во однос на претходната година (2016), кога просечниот удел на тендери на коишто имало само една понуда изнесуваше 27%.
Удел на тендери со една понуда
Проблемот со добивање само една понуда е поради тоа што во овој случај не се одржува електронската аукција за намалување на првобитно понудените цени. Имајќи предвид дека фирмите првично доставуваат повисоки цени во очекување на аукцијата и намалувањето на цените, во ситуација кога има еден понудувач, тие повисоки цени најчесто остануваат и како крајни.
Просечниот најголем удел на еден понудувач во вкупните тендери на една институција изнесува 25%, исто како и претходната година. Само кај две институции овој удел е повисок од 40%, што се смета како праг за концентрација.
Во овој параметар, како репер за концентрација на еден понудувач, е земена одредбата од Законот за заштита на конкуренцијата, каде што како концентрација се смета пазарен удел на еден од учесниците повисок од 40%.
Најголем удел на еден понудувач во
вкупната вредност на набавките
Речиси една третина од тендерските документации на анализираните институции содржат дискриминаторски елементи кои можат да ја ограничат конкуренцијата.
Исто како и претходната година, и во 2017 година, во дури 29% од тендерските документации се поставени високи критериуми за утврдување на економската и финансиската состојба, како и на техничката или професионалната способност на понудувачите.
Кај институциите со помал број на набавки се анализираа сите тендерски документации, додека кај оние со повеќе тендери, предмет на анализа беа тендерските документации од десетте најголеми набавки.
Тендерски документации со ограничувачки елементи има кај министерствата за: образование и наука, внатрешни работи, транспорт и врски, животна средина и просторно планирање, како и кај Собранието на РМ и Секретаријатот за законодавство.
Секој четврти тендер на анализираните институции бил поништен, а процентот на целосно или делумно поништени тендери кај одделни институции се движи од 0% до 77%.
Процентот на целосно или делумно поништени тендери кај анализираните институции од 25% е сличен на националниот просек од 24%. Притоа, 38% од институциите имаат процент на поништување повисок од националниот просек. За споредба, претходната година просечниот процент на поништени постапки на анализираните институции изнесувал 23%.
За потребите на оваа анализа земени се предвид вкупните поништувања, односно и целосните и делумните, имајќи предвид дека поништувањето и само на еден дел од набавката наметнува потреба од спроведување на целосно нова постапка за набавка на поништениот дел.
Процент на вкупно
поништени набавки
Дури 19% од поништените тендери се поради тоа што институциите оцениле дека ниту една од пристигнатите понуди не е прифатлива, што се смета за една од најсубјективните причини за поништување на тендерите. Националниот просек и за овој параметар е понизок и изнесува 14%.
Повеќе од половина од институциите ја користеле постапката со преговарање без објавување оглас. Ваквите договори учествуваат со 7% во вкупната вредност на договорите на институциите.
Просечниот удел на бројот на договори склучени со постапката со преговарање без објавување оглас изнесува 6,5%, што е неколкукратно повисок од националниот просек, којшто изнесува 1,8%. Вредносно, пак, состојбата е малку подобра, односно просечниот удел на вредноста на овие тендери во вкупната вредност на тендерите кај анализираните институции изнесува 7,2%, додека националниот просек е 4,7%.
Удел на вредноста на склучените договори преку постапката за преговарање без објавување оглас во однос на вредноста на вкупните договори на институцијата
24% од институциите имаат
склучено анекс-договори, коишто исто
така се склучуваат со примена на
постапката со преговарање без претходно
објавување оглас. Уделот на бројот на
анекс-договорите во вкупниот број
договори кај анализираните институции
изнесува 0,9%, додека националниот просек
е 0,22%; вредносниот удел, пак, е 1,1%, а
националниот просек изнесува 0,7%.
Две третини од институциите немаат воспоставено интерен систем за следење на реализацијата на склучените договори за јавни набавки.
Многу од институциите под `следење на реализацијата на договорот` подразбираат финансиска евиденција на извршените плаќања врз основа на договорите за јавни набавки. Сепак, следењето на реализацијата на договорот треба да се однесува на вкупните договорни обврски, односно прецизна евиденција на исполнувањето на договорните обврски како рок, количина, квалитет, начин и сл., при што набавувачот е должен да постапува со т.н. „внимание на добар стопанственик или домаќин“, што значи дека би требало да ги презема сите мерки што му стојат на располагање за да се обезбеди навремено и соодветно извршување на договорот.
Просечниот удел на доставени жалби од фирмите во вкупниот број огласи на анализираните институции е 4,6%, што е повисоко од националниот просек (3%). Во однос на претходната година (6%), уделот на жалби е намален.
71% од анализираните институции добиле жалби за спроведените постапки за јавни набавки. Државната комисија за жалби по јавни набавки уважила дури 58% од тие жалби, што е значително повисоко од процентот на уважени жалби во претходната година (37%).
Удел на доставени жалби
спрема бројот на огласи
Две третини од институциите одговориле на барањата за слободен пристап до информациите во максималниот законски рок од 30 дена.
Просечниот број денови за коишто институциите одговорија на бараните информации од јавен карактер изнесува 38. Притоа, најбрзо одговори Секретаријатот за законодавство – за седум дена, а најдоцна Министерството за образование и наука – за 112 дена.
Имајќи предвид дека, поради непотполнетост, не функционира Комисијата за заштита на правото на слободен пристап до информации од јавен карактер и, оттука, без ефект остануваа и доставените жалби поради недобивање одговор од институциите, до три институции беа испратени ургенции за одговор на барањата.
Денови за колку што се
доставени бараните информации
ПРИЛОГ: ПАРАМЕТРИ ЗА ИСТРАЖУВАЊЕ, ОЦЕНКА И РАНГИРАЊЕ НА ИНСТИТУЦИИТЕ
1. Дали во институцијата има определено лице или организациски облик во чии рамки се вршат работите од областа на јавните набавки? (Да/Не)
2. Дали лицето за јавни набавки или коешто ги врши јавните набавки има соодветна потврда за положен испит за лице за јавни набавки? (Да/Не)
3. Дали членовите на Комисијата за јавни набавки се менуваат за секоја набавка или се истите за сите набавки? (Да, се менуваат/Не, исти се)
4. Дали за секоја набавка се изработува образложение на потребата од спроведување на набавката? (Да/Не)
5. Дали има методологија/упатство и сл. документ врз основа на којшто се пресметува проценетата вредност на набавките? (Да/Не)
6. Дали институцијата ги објавува на својата веб-страница годишниот план за јавни набавки и неговите измени и дополнувања? (Да, двете/Делумно, едното/Не)
7. Процент на реализација на планот за јавни набавки (% на спроведени од планирани; Висок - над 90% / Делумен - 70-90% / Низок - до 70%)
8. Удел на набавки кои биле менувани со измените и дополнувањата на плановите (% на менувани набавки од планирани; Висок - над 30% / Делумен - 10-30% / Низок - до 10%)
9. Дали во институцијата е воспоставен систем за следење на реализација на планот (и каков е тој систем)? (Да/Не)
10. Дали институцијата ги објавува на својата веб-страница огласите за јавни набавки (целосно или како линк до ЕСЈН)? (Да/Не)
11. Удел на огласи со разумни рокови (подолги од законски минималните) за барањата за прибирање понуди (Да - над 70% / Делумно - 50-70% / Не - до 50%)
12. Дали има тендерски документации со дискриминаторски елементи кои можат да ја ограничат конкуренцијата (Да - во повеќе од 30% / Не - до 30%)
13. Дали институцијата ги доставила бараните документи како одговор на барањето за слободен пристап до информациите од јавен карактер? (Да, во законски рок / Да, по истекот на рокот или доставена жалба / Не)
14. Дали институцијата одговорила на барањето за слободен пристап до информации од јавен карактер во максималниот законски рок од 30 дена? (Да, во законски рок / Делумно - по истекот на рокот / Не)
15. Просечен број понудувачи на тендерите спроведени од институцијата (во однос на националниот просек; Над просек / Под просек)
16. Удел на тендери со една понуда (во однос на просекот на институциите; Под просек/Над просек)
17. Најголем удел на еден понудувач во тендерите на институцијата (Под 40% / Над 40%)
18. Процент на вкупно поништени постапки за јавни набавки (во однос на националниот просек; Под просек/Над просек)
19. Удел на поништени постапки поради немање ниту една прифатлива во вкупно поништените постапки на институцијата (во однос на националниот просек; Под просек / Над просек)
20. Удел на вредноста на склучените договори преку постапката за преговарање без објавување оглас во однос на вредноста на вкупните договори (во однос на националниот просек; Под просек / Над просек)
21. Удел на бројот на склучените договори преку постапката за преговарање без објавување оглас во однос на вкупниот број постапки (во однос на националниот просек; Под просек / Над просек)
22. Удел на вредноста на склучените анекс-договори во однос на вкупната вредност на постапките (во однос на националниот просек; Под просек / Над просек)
23 Удел на бројот на склучени анекс-договори во вкупниот број на договори (во однос на националниот просек; Под просек / Над просек)
24. Удел на договори за кои известувањето за склучување на договорот е објавен во законскиот рок од 30 дена од денот на склучување на договорот (Да - над 80% / Не - до 80%)
25. Дали институцијата ја почитува обврската за објавување во законските рокови на евиденција на постапките за прибирање понуди на ЕСЈН (Да - двете во рок / Делумно - едната во рок / Не - двете по истекот на рокот)
26. Дали институцијата објавува на својата веб-страница известување за склучените договори за јавни набавки? (Да / Не)
27. Удел на објавени известувања за реализиран договор на ЕСЈН (Да - над 80% / Не - до 80%)
28. Дали институцијата го објавува склучениот договор и евентуалните анекси на својата веб-страница? (Да – двете / Делумно - само едното / Не - ниедно)
29. Дали во институцијата е воспоставен систем за следење на реализацијата на склучените договори за јавни набавки? (Да / Не)
30. Удел на жалби во однос на вкупниот број на огласи (во однос на националниот просек; Под просек / Над просек)
31. Удел на уважени жалби во вкупниот број на жалби(во однос на националниот просек; Под просек / Над просек)
Преземете ја анализата на македонски јазик во ПДФ формат
Преземете ја анализата на англиски јазик во ПДФ формат
РЕЗИМЕ
» Зависно од нивото на транспарентност, отчетност и интегритет во јавните набавки, институциите се рангирани во едно од следниве пет нивоа: ’оскудно‘ (0-20%), ’минимално‘ (20-40%), ’ограничено‘ (40-60%), ’солидно‘ (60-80%) и ’високо‘ (80-100%) ниво на транспарентност, отчетност и интегритет во јавните набавки.
» Сите анализирани 21 институција (министерствата, владините секретаријати и Собранието на РМ ) се наоѓаат во трите средни нивоа на рангирање (од можни пет) и исполнуваат од 34% до 65% од критериумите за транспарентност, отчетност и интегритет во јавните набавки. Нема ниту една институција во најдоброто, ’високо‘ ниво, ниту во најслабото, ’оскудно‘ ниво. Најмногу институции се рангирани во ’ограниченото‘ ниво на транспарентност, отчетност и интегритет во јавните набавки, со исполнување на критериумите меѓу 40% и 60%.
» Четирите најниско рангирани институции (министерствата за внатрешни работи, за здравство, за земјоделство, шумарство и водостопанство и за образование и наука) трошат 75% од вкупните средства што ги потрошиле опфатените институции за јавни набавки. Спротивно на нив, седумте највисоко рангирани институции (министерствата за правда, за култура, за информатичко општество и администрација и за животна средина и просторно планирање, Собранието на РМ, како и секретаријатите за европски прашања и за спроведување на рамковниот договор) трошат само 5% од вкупните средства за јавни набавки.
» Утврдувањето на потребите и планирањето на набавките се меѓу најслабите фази од циклусот на набавки, заедно со реализацијата на договорите за набавките. Речиси половина институции не изработуваат образложение за потребата од секоја набавка, ниту една нема методологија за пресметување на проценетата вредност, а 86% не го објавуваат јавно својот годишен план за набавките.
» Просечниот процент на реализација на плановите за јавни набавки е 65%, иако кај одредени институции исполнувањето на планот изнесува само 27%. Значаен дел од набавките се предмет на измени и дополнувања во текот на годината, што достигнуваат и до 88% од првобитно планираните набавки.
» 86% од институциите не ги објавуваат огласите за јавни набавки и на своите веб-страници, само една објавува на својата веб-страница известувања за склучените договори, а ниту една не ги објавува склучените договори и нивните анекси.
» Просечниот број понуди на тендерите на вклучените институции изнесува 2,91, што е блиску до националниот просек од 2,97. Притоа, само една третина од институциите имаат повисок број понуди од просечниот.
» Учеството на тендерите само со една понуда во вкупниот број тендери на ниво на институции се движи меѓу 7% и 41%.
» Поништувањето на тендерите е еден од најизразените проблеми на анализираните институции. Процентот на вкупно поништени постапки (целосно и делумно) се движи меѓу 7% и 69% и речиси три четвртини од 3 институциите имаат повисок процент на поништени постапки од националниот просек.
» Кај речиси третина од институциите има тендерски документации со дискриминаторски елементи за конкуренцијата.
» Повеќе од половина од институциите немаат применето постапка за јавна набавка со преговарање без објавување оглас. Сепак, кај некои институции дури 41% од вкупната вредност на набавките се доделени преку вакво директно преговарање.
» За секој петти тендер, институциите го прекршиле законскиот рок за објавување информации за склучениот тендер на Електронскиот систем за јавни набавки.
» 67% од институциите немаат воспоставено внатрешен систем за следење на реализацијата на склучените договори за јавни набавки. Во 2016 година, ниту една институција не објавила на ЕСЈН ниту едно известување за реализиран договор за јавни набавки.
» Половина од институциите добиле повеќе жалби за спроведените тендери отколку националниот просек и дури 37% од тие жалби се уважени од страна на Државната комисија за жалби по јавни набавки.
» Третина од институциите ги доставија бараните документи за слободен пристап дури по поднесената жалба до Комисијата за заштита на правото на слободен пристап до информациите од јавен карактер. На оние институции кои го испочитуваа законскиот рок (од 30 дена), просечно им беа потребни 27 дена за доставување на информациите.
РАНГИРАЊЕ НА ИНСТИТУЦИИТЕ И ДЕТАЛНИ РЕЗУЛТАТИ
Министерствата, владините секретаријати и Собранието на РМ исполнуваат од 34% до 65% од критериумите за транспарентност, отчетност и интегритет во јавните набавки. Просечното ниво на исполнување на критериумите е 52% (од максимално можни 100%).
Ниту една институција не ги исполни сите или доминантен дел од утврдените критериуми за транспарентност, отчетност и интегритет во сите фази од циклусот на јавните набавки, односно од утврдување на потребите за набавките, преку планирањето и спроведувањето на тендерите, сѐ до реализацијата на договорите. Имајќи предвид дека станува збор за рангирање врз основа на 31 критериум утврдени од обврските кои произлегуваат од Законот за јавните набавки, обврските кои произлегуваат од Акцискиот план на Отвореното владино партнерство 2016-2018 година и обврските кои ги наметнува добрата практика, произлегува дека институциите во Македонија не вложуваат доволно напори за да гарантираат ефикасно, наменско и рационално трошење на јавните пари.
Најслабо рангирано е Министерството за внатрешни работи, со исполнување на само 34% од утврдените критериуми, а најдобро рангирано е Министерството за правда, со исполнети 65% од критериумите. (Целото рангирање и детален приказ на поединечното исполнување на критериумите од страна на институциите се достапни на www.integritet.mk)
Само два од 31 критериум се исполнети од сите анализирани институции, односно кај сите јавните набавки се извршуваат преку специјален организациски облик (служба или одделение) и од страна на лица со положен испит за јавни набавки. Од друга страна, три критериуми не се исполнети од ниту една институција: примена на интерна методологија/упатство за пресметка на проценетата вредност на набавките, како и објавување на известувања за реализирани договори на ЕСЈН и на склучените договори и нивните анекси. Кај сите останати 26 критериуми, кои ги опфаќаат сите фази од јавните набавки, постои различен степен на исполнетост од страна на вклучените институции.
Вкупниот обем на склучените договори за јавни набавки на анализираните 21 институција во 2016 година изнесува 170 милиони евра, што е 18% од вкупната вредност на јавните набавки во земјава. Овие институции склучиле вкупно 1823 договори за јавни набавки.
Најголем обем на набавки има Министерството за земјоделство, шумарство и водостопанство, чии набавки опфаќаат 30% од сите набавки на рангираните институции. Од друга страна, дури 10 институции имаат удел од помалку од 1% во вкупните набавки на опфатените институции. Најмал удел меѓу нив, од само 0,004%, има Секретаријатот за законодавство со склучени договори само за 6228 евра.
Просечното ниво на транспарентност, отчетност и интегритет на институциите во јавните набавки е ’ограничено‘.
Во зависност од остварените резултати, односно процентуална исполнетост на критериумите за спомените принципи, институциите можат да бидат рангирани во пет групи, и тоа ’оскудно‘ (0-20%), ’минимално‘ (20-40%), ’ограничено‘ (40-60%), ’солидно‘ (60-80%) и ’високо‘ (80-100%) ниво на транспарентност, отчетност и интегритет во јавните набавки.
Сите анализирани институции се наоѓаат во трите средни нивоа на рангирање. Ниту една институција не е рангирана во најдобото, ’високо‘ ниво на транспарентност, отчетност и интегритет во јавните набавки, ниту пак во најслабото, ’оскудно‘ ниво. Најмногу институции се рангирани во ’ограниченото‘ ниво на транспарентност, отчетност и интегритет во јавните набавки, со исполнување на критериумите меѓу 40% и 60%.
Најслабо рангирани се оние институции што трошат најмногу пари.
Утврдувањето на потребите и планирањето на набавките се меѓу најслабите фази од циклусот на набавки, заедно со реализацијата на договорите за набавките.
Речиси половина институции не изработуваат образложение за потребата од секоја набавка, а ниту една нема методологија или упатство за пресметување на проценетата вредност.
Утврдувањето на потребата од одредена набавка и изработка на детално образложение за тоа се сметаат за иницијални активности во циклусот на јавни набавки. При остварување на овие активности, договорниот орган или набавувачот се раководи од анализата на набавките и потребите во претходниот период, од моменталните потреби, од состојбата на залихите, од анализата на актуелната состојба на пазарот, како и од годишните и среднорочните планови за работа. Важноста на овие активности произлегува оттаму што со нивното правилно извршување почнува остварувањето на целисходноста на набавките, односно купување на она што е навистина потребно, во однапред дефинираните потребни количини, квалитет, време и износ.
Од друга страна, спроведувањето непотребни набавки, како и набавки коишто по обемот и техничките карактеристики ги надминуваат реалните потреби на институцијата, доведува до нецелисходно трошење на јавните средства, но може и да укажува на тенденција одредени луѓе да се здобијат со противправна имотна корист.
86% од институциите не го објавуваат својот годишен план за јавни набавки.
Објавувањето на планот за јавни набавки, којшто мора да биде изработен најдоцна до 31 јануари во годината, не е пропишано во Законот за јавни набавки, но тоа е задолжително според Националниот акциски план за јавни набавки од Отвореното владино партнерство 2016-2018. Овој акциски план усвоен од Владата на РМ ги задолжува институциите да го објавуваат својот годишен план за јавни набавки на своите веб-страници, а тие што немаат свои веб-страници плановите да ги објавуваат на веб-страниците на институциите под чија надлежност спаѓаат. Како и да е, плановите со нивните измени во текот на годината ги објавуваат само две од анализираните институции, додека една го објавува планот, но не и измените.
Објавувањето на планот е потребно за граѓаните и фирмите да имаат увид во тоа што планира секоја институција да набави во текот на годината. Граѓаните, за да можат да споредат со она што сметаат дека се некакви реални потреби на институцијата, а фирмите, за да можат навреме да се подготват и да го планираат подобро својот бизнис. Како и да е, јавното објавување на планот е широко распространета добра практика во голем број земји.
Просечниот процент на реализација на плановите за јавни набавки е 65%, иако кај одредени институции исполнувањето на планот изнесува само 27%.
Значаен дел од набавките се предмет на измени и дополнувања во текот на годината, што достигнуваат и до 88% од првобитно планираните набавки.
Имајќи предвид дека плановите, воопшто, претставуваат инструмент за управување, може да се рече дека планот за јавни набавки е инструмент за управување со набавките во текот на годината. Иако според постојната регулатива е можно неограничено менување и дополнување на планот во текот на годината, сепак, честото менување на планот не се смета за добра практика и укажува на непрецизно планирање, односно невложување доволно напори во што е можно пореална проценка на потребите за набавките, како и видот, количините, времето и потребните средства за набавките.
Како и да е, горните проценти на исполнувањето на плановите на анализираните институции значат исполнување на веќе променетите, односно изменетите и дополнетите планови за јавни набавки, со што уште повеќе се потенцира проблемот со нискиот степен на реализација на плановите. Според ваквата состојба, може да се оцени дека плановите за јавни набавки кај нас повеќе претставуваат одредени ’списоци на желби‘ отколку вистински менаџмент на инструменти.
Само 14% од институциите ги објавуваат огласите за јавни набавки и на своите веб-страници, само една институција објавува на својата веб-страница известувања за склучените договори, а ниту една не ги објавува склучените договори и нивните анекси, како ни известување за реализиран договор за јавни набавки.
Како и за плановите за јавни набавки, така и за огласите и за известувањата за склучени договори постои обврска институциите да ги објавуваат на своите веб-страници. Ова обврска произлегува од Националниот акциски план на Отвореното владино партнерство 2016-2018 година, документ усвоен од Владата на РМ.
Ваквото објавување има повеќекратно значење и за граѓаните и за потенцијалните понудувачи. Објавувањето информации за планираните набавки, како и за склучените договори на веб-страниците на институциите значи овие информации да се направат подостапни за граѓаните, но и за поголем број фирми. Граѓаните по навика и најлесно ги барат информациите на веб-страниците на институциите, а не на Електронскиот систем за јавни набавки, којшто е првенствено наменет за фирмите и за самото спроведување на набавките, а не за транспраентност пред граѓаните, имајќи ја предвид сложеноста на самиот систем, како и потребните предзнаења за да може да се најде и да се дознае потребната информација. Покрај за граѓаните, се смета дека објавувањето на тендерската документација на веб-порталите е една од мерките која може да ги спречи обидите за дискриминација и ограничување на конкуренцијата во јавните набавки.
Покрај тоа, сите институции кои спроведуваат јавни набавки имаат и законска обврска, најдоцна 30 дена од денот на потпишување на договорот за јавна набавка, да објават на Електронскиот систем т.н. известување за склучен договор, во кое даваат основни податоци за склучените договори, како што се вредност на договорот, со кого и кога е склучен, период на реализација и сл. За набавките со помала вредност не се објавуваат вакви известувања, туку на секои шест месеци се објавува евиденција во форма на список во која се наведени овие набавки, износот, со кого и кога се склуечни. Законска обврска е ваквите евиденции да се објавуваат на секои шест месеци за набавките во претходниот период. Сепак, за секој петти склучен договор институциите го прекршуваат законскиот рок, а дури една четвртина од анализираните институции го прекршуваат и законскиот рок за објавување на евиденциите за склучените договори до 20.000 евра за стоки и услуги, односно до 50.000 евра за работи.
И последно, на Електронскиот систем за јавни набавки постои можност секоја институција да објави т.н. известување за реализиран договор, во кое се даваат основните податоци за реализација на договорите, односно се наведува проценетата вредност на набавката, вредноста на склучениот договор, вредноста на реализираниот договор, вредноста на евентуалните анекси на договорот, како 11 и информации за причините за зголемување или намалување на вредноста на склуечениот договор. Како и да е, ниту една од институциите не објавила вакво известување за реализиран договор во 2016 година, иако во истата година сите заедно склучиле 1823 договори за јавни набавки, во вкупна вредност од 170 милиони евра.
За половина од тендерите не се објавуваат поразумни рокови за прибирање понуди од законски минималните.
Кај барањата за прибирање понуди, често, законски минималните рокови од 5 и 10 денови се сметаат за недоволни за понудувачите да можат да ги обезбедат потребните документи и да подготват поквалитетни понуди. Ова особено поради тоа што овие минимални рокови се календарски, односно во нив спаѓаат и деновите за викенд и неработните денови за празник. Оттука, се смета за добра практика, особено во земјите од Европската Унија, кога договорните органи определуваат подолги рокови за доставување понуди, што исто така е и показател за искрената намера на договорниот орган да добие што е можно повеќе и поквалитетни понуди.
Вакви поразумни рокови се определени во 54% од анализираните набавки, а исто така само кај една половина од институциите овие рокови доминираат над минималните законски рокови.
Просечниот број понуди на анализираните институции изнесува 2,91 и е за малку понизок од националниот просек (2,97).
Дури 15 институции се наоѓаат под просекот кога станува збор за бројот на понуди. Просечниот број на понудувачи кај одделните институции се движи од 2,33 до 4,84.
Овие просеци се изведени од податоците што ги пријавуваат самите институции во известувањата за склучен договор и во евиденциите за помалите набавки. Во рамките на истражувањето е направен обид за пореален приказ на просечниот број понудувачи, бидејќи вредностите што ги пријавуваат институциите не ја претставуваат реално конкуренцијата на тендерите. Така, на пример, ако еден тендер е составен од 10 делови и на него се добиени две понуди, тогаш два не е реален приказ на конкуренцијата. Само дел од анализираните институции даваат реален приказ и во секое известување за склучен договор го ставаат бројот на добиени понуди само за тој дел од набавката, а не општо – бројот на добиени понуди за сите делови од тендерот.
Просечниот удел на тендери со една понуда е 27%, движејќи се од 7% до 41% кај одделни институции.
Уделот на тендери во кои била добиена само една понуда е исклучително висок. Ова го доведува во прашање обезбедувањето на некои од основните принципи во јавните набавки, како што се конкуренцијата, еднаквиот третман и недискриминацијата на фирмите. Во услови на немање конкуренција, доведено е во прашање економичното, ефикасното, ефективното и рационалното користење на буџетските средства.
Она што е дополнително загрижувачки е што кај 11-те институции кај кои учеството на тендери со еден понудувач е поголемо од 30%, вкупната вредност на набавките изнесува повеќе од 100 милиони евра. Проблемот е во тоа што со добивањето само една понуда се оневозможува одржување електронска аукција за намалување на цените. Оттука, постои ризик договорите за јавни набавки да се склучуваат по нереално високи цени бидејќи во очекување на е-аукцијата, фирмите првично доставуваат значително повисоки цени очекувајќи нивно намалување во текот на е-аукцијата.
Најголемиот удел на еден понудувач во вкупните тендери на една институција просечно изнесува 25%, а само кај две институции овој удел е повисок од 40%, кои се сметаат за праг за концентрација.
Како репер за концентрација на еден понудувач, за потребите на ова истражување е земена одредбата од Законот за заштита на конкуренцијата, каде што како концентрација се смета пазарен удел на еден од учесниците повисок од 40%.
Водени од овој репер, ваков висок удел на еден учесник има само кај две институции, иако и кај уште две други институции овој процент е блиску до границата за концентрација.
Кај 29% од институциите има тендерски документации за кои може да се оцени дека содржат дискриминаторски елементи, односно услови за учество кои можат да ја ограничат конкуренцијата.
За тендерски документации со дискриминаторски елементи се сметаат оние во коишто се поставени високи критериуми за утврдување на економската и финансиската состојба, како и на техничката или професионалната спобосност.
Во функција на оценувањето, фокусот беше ставен врз следните критериуми: поставените барања за вкупен обрт на понудувачите, односно остварен одреден приход; барањата за број на вработени, нивната квалификација и искуство; претходно склучени или реализирани договори; одреден вид и обем на механизација, опрема, простории, објекти и сл. Кај институциите со помал број на набавки се анализираа сите тендерски документации, додека кај оние со повеќе тендери, предмет на анализа беа тендерските документации од десетте најголеми набавки. Вака направената анализа покажа дека кај шест министерства, над една третина од тендерските документации имаат дискриминаторски елементи, и тоа:министерствата за земјоделство, шумарство и водостопанство, за здравство, за образование и наука, за внатрешни работи, за транспорт и врски и за култура.
Поништувањето на набавките (целосно и делумно) се движи од 7% до 69% кај одредени институции.
Анализираните институции многу често ги поништувале тендерите, што секако упатува на сериозни проблеми во спроведувањето на јавните набавки. Анализираните институции во 2016 година целосно поништиле дури 23% од тендерите, додека, пак, делумно 7% или вкупно 30%. За споредба, на национално ниво, целосно се поништени 16%, а делумно 7% или вкупно 23%.
За потребите на оваа анализа земени се предвид вкупните поништувања, односно и целосните и делумните, имајќи предвид дека поништувањето и само на еден дел од набавката наметнува потреба од спроведување на целосно нова постапка за набавка на поништениот дел. Уделот на поништените тендери во вкупно огласените кај анализираните институции се движи од 7% до 69%. Високите 69% на поништени тендери кај Министерството за одбрана се должат на 32% целосно поништени и 37% поништени делови од тендер, додека, пак, кај Министерството за внатрешни работи целосно се поништени 38% од тендерите, а 26% делумно.
Имајќи предвид дека една од најсубјективните причини за поништување на тендерите може да биде неприфаќањето на ниту една понуда, и овој параметар беше земен предвид во рангирањето. Анализата покажа дека дури 20% од поништените постапки се поради тоа што институциите оцениле дека ниту една од пристигнатите понуди не е прифатлива. Националниот просек и за овој параметар е понизок и изнесува 16%. Повеќе од половина од рангираните институции имаат повисок од просечниот удел на поништени постапки поради неприфатлива понуда. Поединечно, по одделни институции, овој процент достигнува и до 51%.
Девет институции ја користеле постапката со преговарање без објавување оглас, додека 12 институции немале таков вид на договори за јавни набавки.
Кај институциите кои ја применувале оваа постапка, вредносниот удел на нетранспарентно склучените договори се движи од 0,1% во Министерството за земјоделство, шумарство и водостопанство до 41% во Министерството за образование и наука. Гледано, пак, во однос на бројот на договори склучени преку постапката со преговарање без претходно објавување оглас, најголем удел на овие договори во вкупниот број на договори има Министерството за образование и наука (28%), а најмал удел има Собранието на РМ (1%). Произлегува дека и по двата параметри за мерење на примената на нетранспаретната постапка, Министерството за образование и наука најмногу ја користи. Висок удел на вредноста на набавките имаат и Министерството за внатрешни работи (17%) и СОЗР и Генералниот секретаријата на Владата на РМ (13%).
Просечниот удел на анализираните институции во однос на овие два параметри изнесува 4%, што е над националните просеци. Имено, националниот просек во однос на уделот на договорите склучени преку преговарање во вкупниот број на договори изнесува 2% во 2016 година, додека, пак, вредносниот удел на овие договори изнесувал нешто под 4% односно 3,88%.
Гледано во однос на анекс-договорите коишто исто така се склучуваат со примена на постапката со преговарање без претходно објавување оглас, само три институции имале склучени анекс-договори. Притоа, гледано вредносно, уделот на анекс-договорите се движел од 0,1% кај Министерството за земјоделство, шумарство и водостопанство, преку 0,6% во Министерството за обазование и наука до 6,8% кај Службата за општи и заеднички работи.
Само третина од институциите имаат воспоставено интерен систем за следење на реализацијата на склучените договори за јавни набавки.
При следењето на реализацијата на договорот, договорниот орган би требало да утврди дали понудувачот ги исполнува своите договорни обврски во рокот и на начинот којшто е утврден во самиот договор, при што набавувачот е должен да постапува со т.н. „внимание на добар стопанственик или домаќин“, што значи дека би требало да ги презема сите мерки што му стојат на располагање за да се обезбеди навремено и соодветно извршување на договорот. Со систематичното и редовно следење на извршување на договорот, може да се избегнат ситуации на набавка на различен предмет, вид и количина од договорениот. Ова исто така подразбира и соодветно следење на состојбата на залихите во магацините или на состојбата во која се наоѓаат опремата, средствата или објектите коишто биле предмет на спроведената постапка за јавна набавка.
Уделот на доставени жалби од фирмите во вкупниот број огласи на анализираните институции е 6%, што е речиси двојно повеќе од националниот просек (3,1%). Во некои институции уделот на жалби изнесува дури 26%.
Од анализираните 21 институција, ниту една жалба за спроведените постапки за јавни набавки во 2016 година не добиле дури осум институции. Кај останатите 13 институции, уделот на доставените жалби во однос на бројот на огласени тендери се движи од 2% до неверојатни 26%. Дури кај 9 од 13 институции кои имале примено жалби, уделот е повисок од националниот просек, којшто изнесува 3,1%.
Просечниот удел на доставени жалби од фирмите во вкупниот број огласи на анализираните институции е 6%, што е речиси двојно повеќе од националниот просек (3,1%).
Државната комисија за жалби по јавни набавки уважила дури 37% од тие жалби. Гледано на ниво на институции, уделот на уважени жалби се движел од 20% кај Министерството за економија до 100% кај Министерствата за земјоделство, шумарство и водостопанство и за труд и социјална политика. Министерството за здравство, кое во просек имало жалба на секој 4. тендер, исто така има висок удел на уважени жалби од страна на Комисијата за жалби по јавни набавки од дури 71%.
Секоја трета институција ги достави бараните информации дури по вложена жалба до надлежната комисија.
Само 10 институции го испочитуваа законски предвидениот краен рок од 30 дена за доставување на побараните податоци и документи. Имајќи предвид дека членот 21 од Законот за слободен пристап до информациите од јавен карактер пропишува дека институциите се должни веднаш да одговорат по барањето на барателот, а најдоцна во рок од 30 дена од денот на приемот на барањето, може да се констатира дека дури и повеќето институции кои ги доставија побараните податоци тоа го сторија во последните денови пред истекот на рокот.
Во графичкиот приказ, институциите се групирани во три групи, и тоа: првите, кои го доставија побараниот одговор во рок, вторите кои одговорија, но по рокот и оние кои тоа го сторија дури по доставените жалби до надлежната Комисија за заштита на правото за слободен пристап до инфомациите од јавен карактер. Притоа, Генералниот секретаријат на Владата и министерствата за одбрана и за транспорт и врски побараниот одговор го доставија откако Комисијата ги информираше за примената жалба, додека, пак, министерствата за внатрешни работи и за здравство ги доставија одговорите дури по донесените решенија на надлежната комисија со кои беа задолжени да дадат одговор. Поради ваквиот однос на дел од институциите, прибирањето на податоците, од планираните законски максимални 30 дена, траеше дури 84 дена, што секако фрла сериозна сенка врз отчетноста на дел од институциите.
ПРИЛОГ: ПАРАМЕТРИ ЗА ИСТРАЖУВАЊЕ, ОЦЕНКА И РАНГИРАЊЕ НА ИНСТИТУЦИИТЕ
1.Дали во институцијата има определено лице или организациски облик во чии рамки се вршат работите од областа на јавните набавки? (Да/Не)
2.Дали лицето за јавни набавки или коешто ги врши јавните набавки има соодветна потврда за положен испит за лице за јавни набавки? (Да/Не)
3.Дали членовите на Комисијата за јавни набавки се менуваат за секоја набавка или се истите за сите набавки? (Да, се менуваат/Не, исти се)
4. Дали за секоја набавка се изработува образложение на потребата од спроведување на набавката? (Да/Не)
5. Дали има методологија/упатство и сл. документ врз основа на којшто се пресметува проценетата вредност на набавките? (Да/Не)
6. Дали институцијата ги објавува на својата веб-страница годишниот план за јавни набавки и неговите измени и дополнувања? (Да, двете/Делумно, едното/Не)
7. Процент на реализација на планот за јавни набавки (% на спроведени од планирани; Висок – 90%+, Делумен – 70-90%, Низок – до 70%)
8. Удел на набавки кои биле менувани со измените и дополнувањата на плановите (% на менувани набавки од планирани; Висок – над 30%, Делумен – 10-30%, Низок – до 10%)
9. Дали во институцијата е воспоставен систем за следење на реализација на планот (и каков е тој систем)? (Да/Не)
10. Дали институцијата ги објавува на својата веб-страница огласите за јавни набавки (целосно или како линк до ЕСЈН)? (Да/Не)
11. Удел на огласи со разумни рокови (подолги од законски минималните) за барањата за прибирање понуди (Да – над 70%; Делумно – 50-70%; Не – до 50%)
12. Дали има тендерски документации со дискриминаторски елементи кои можат да ја ограничат конкуренцијата (Да – во повеќе од 30%; Не – до 30%)
13. Дали институцијата ги доставила бараните документи како одговор на барањето за слободен пристап до информациите од јавен карактер?(Да, во законски рок; Да, по истекот на рокот или доставена жалба; Не)
14. Дали институцијата одговорила на барањето за слободен пристап до информации од јавен карактер во максималниот законски рок од 30 дена?(Да, во законски рок; Делумно – по истекот на рокот; Не)
15. Просечен број понудувачи на тендерите спроведени од институцијата (во однос на националниот просек; Над просек/Под просек)
16. Удел на тендери со една понуда (во однос на просекот на институциите; Под просек/Над просек)
17. Најголем удел на еден понудувач во тендерите на институцијата (Под 40%/Над 40%)
18. Процент на вкупно поништени постапки за јавни набавки (во однос на националниот просек; Под просек/Над просек)
19. Удел на поништени постапки поради немање ниту една прифатлива во вкупно поништените постапки на институцијата (во однос на националниот просек; Под просек/Над просек)
20. Удел на вредноста на склучените договори преку постапката за преговарање без објавување оглас во однос на вредноста на вкупните договори (во однос на националниот просек; Под просек/Над просек)
21. Удел на бројот на склучените договори преку постапката за преговарање без објавување оглас во однос на вкупниот број постапки (во однос на националниот просек; Под просек/Над просек)
22. Удел на вредноста на склучените анекс-договори во однос на вкупната вредност на постапките (во однос на националниот просек; Под просек/Над просек)
23 Удел на бројот на склучени анекс-договори во вкупниот број на договори (во однос на националниот просек; Под просек/Над просек)
24. Удел на договори за кои известувањето за склучување на договорот е објавен во законскиот рок од 30 дена од денот на склучување на договорот (Да – над 80%; Не – до 80%)
25. Дали институцијата ја почитува обврската за објавување во законските рокови на евиденција на постапките за прибирање понуди на ЕСЈН(Да – двете во рок; Делумно – едната во рок; Не – двете по истекот на рокот)
26. Дали институцијата објавува на својата веб-страница известување за склучените договори за јавни набавки? (Да/Не)
27. Удел на објавени известувања за реализиран договор на ЕСЈН (Да – над 80%; Не – до 80%)
28. Дали институцијата го објавува склучениот договор и евентуалните анекси на својата веб-страница? (Да – двете; Делумно – само едното; Не – ниедно)
29. Дали во институцијата е воспоставен систем за следење на реализацијата на склучените договори за јавни набавки? (Да/Не)
30. Удел на жалби во однос на вкупниот број на огласи (во однос на националниот просек; Под просек/Над просек)
31. Удел на уважени жалби во вкупниот број на жалби(во однос на националниот просек; Под просек/Над просек)